Από τα γράμματα στη γραμματική και το κείμενο

Στο βιβλίο μου «Το ελληνικό αλφάβητο: Αλφάβητο – γραφή – ορθογραφία» (Εκδ. «Κέντρο Λεξικολογίας» 2018, σελ. 304), που αγαπώ ιδιαίτερα, εξηγώ πως η έμφαση στα «γράμματα», στον γραπτό λόγο, οδήγησε (τους αρχαίους Γραμματικούς) να ταυτίσουν τη δομή τής γλώσσας με τα γράμματα και να την ονομάσουν «γραμματική»! Η ίδια έμφαση στον γραπτό λόγο εξέθρεψε το «κείμενο», την ορθότητα και το κύρος των γλωσσικών στοιχείων με βάση το αν ένα γλωσσικό στοιχείο «κεῖται ἤ οὐ κεῖται», αν παραδίδεται στα κείμενα ή δεν παραδίδεται. 

Αυτή είναι η βαρύτητα τής γραφής μέσω τού ελληνικού αλφαβήτου, αφού —κι αυτό είναι το μείζον θέμα που δεν πρέπει να ξεχνάμε— ο ελληνικός πολιτισμός είναι κατ’ εξοχήν ένας «πολιτισμός τού γραπτού λόγου», είναι τα κείμενά μας (που από άλλη σκοπιά πρσέγγισαν και ανέδειξαν οι Γάλλοι στουκτουραλιστές  Roland Barthes, Jacques Derrida, Claude Levi-Strauss, Jacques Lacan κ.ά.)  

 γράμματα – γραμματική – κείμενο 

Η σύνδεση τής γραφής και τού γραπτού λόγου υπήρξε τόσο έντονη στην ελληνική σκέψη, ώστε η όλη ενασχόληση με τη μελέτη τής δομής τής γλώσσας στηρίχτηκε στα γράμματα και ονομάστηκε γραμματική, όρος ο οποίος διά τής Λατινικής (grammatica) πέρασε σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (grammar, Grammatik, grammaire κ.λπ.). Και αυτό διότι η ενασχόληση με τη γλώσσα, την ανάλυση και τη λειτουργία της βασίστηκε στα γραπτά κείμενα, σε ό,τι έχει γραφεί. 

Η ίδια η ονομασία κείμενο (text) στην αντίληψη των Ελλήνων είναι «ό,τι κείται», ό,τι υπάρχει ως γραπτός λόγος, ευρύτερα προσιτός και αξιόπιστος, αφού προσφέρεται σε κοινή προσπέλαση.
Το κριτήριο για να έχει κύρος και αξιοπιστία μία λέξη ή ένας γραμματικός τύπος για τους αρχαίους Έλληνες γραμματικούς ήταν αν «κεῖται ἢ οὐ κεῖται», αν παραδίδεται στον γραπτό λόγο που λειτουργούσε ως πρότυπο ή όχι.
Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι η αίγλη που εξασφάλιζε σε αυτόν που είναι κάτοχος τής γραμματικής και κατ’ επέκταση στον μορφωμένο, τον γνώστη των γραπτών κειμένων, οδήγησε στην εξέλιξη τού αγγλικού grammar «γραμματική» σε glamour «αίγλη»! Επίσης, και σήμερα ακόμη η γνώση των γραμμάτων, τής γραφής και τής ανάγνωσης, αποτελεί την εκκίνηση κάθε τύπου εκπαίδευσης, ιδίως τής σχολικής, και όροι όπως γραμματισμός, εγγραμματισμός ή εγγραμματοσύνη (αγγλ. literacy) χαρακτηρίζουν τη μορφωτική στάθμη των ατόμων ως απαραίτητη προϋπόθεση.