ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΘΗΜΑ 1

ΜΑΘΗΜΑ 1
Το «λογισμικό» τής γλώσσας: λεξιλόγιο – γραμματική – σύνταξη
Γλώσσα χωρίς σημασίες δεν νοείται. Διότι γλώσσα είναι οι πληροφορίες που δίνουμε και παίρνουμε, οι δε πληροφορίες δηλώνονται κυρίως από τις σημασίες και ειδικότερα από τις λέξεις που τις δηλώνουν.
Ο κόσμος των σημασιών στη γλώσσα και οι μεταξύ τους σχέσεις (σχέσεις ομοιότητας, συνάφειας, αντίθεσης κ.λπ.) συνθέτουν το ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ τής γλώσσας. Είναι ό,τι ονομάζουμε ΣΥΝΩΝΥΜΑ και ΑΝΤΩΝΥΜΑ / ΑΝΤΙΘΕΤΑ (αγάπη, συμπάθεια – μίσος, αντιπάθεια), ΥΠΕΡΩΝΥΜΑ και ΥΠΩΝΥΜΑ (άνθος – τριαντάφυλλο, κρίνος, γαρύφαλλο). Στο λεξιλόγιο ανήκουν επίσης τα ΠΑΡΑΓΩΓΑ και τα ΣΥΝΘΕΤΑ, ό,τι παλαιότερα αποκαλούσαμε «ετυμολογικό» τής γλώσσας (σπίτι: σπιτ-άκι, σπιτ-αρόνα – βάλλω: ανα-βάλλω, αναβολή, συμ-βάλλω, συμβολή, προ-βάλλω, προβολή κ.λπ.).

Θα μπορούσε άραγε να λειτουργήσει επικοινωνιακά η γλώσσα με μόνες τις λέξεις, χωρίς καμία σύνδεση μεταξύ τους; Η απάντηση είναι αρνητική. Η γλώσσα δεν μπορεί να υπάρξει, δηλ. να λειτουργήσει επικοινωνιακά, αν οι λέξεις δεν συνδεθούν μεταξύ τους, ώστε να απαρτίσουν ΚΕΙΜΕΝΟ, ροή λόγου με λογική και γλωσσική αλληλουχία. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται ένας μηχανισμός, ένα πολύ σύνθετο και απαιτητικό σύστημα, η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ και η ΣΥΝΤΑΞΗ. Γραμματική και σύνταξη είναι ο μηχανισμός με τον οποίο συνδέονται δημιουργικά οι λέξεις κάθε γλώσσας, ώστε να παράγουν άπειρα σε αριθμό κείμενα, προφορικά και γραπτά.
Επισημαίνουμε πάντα την στενή σχέση σκέψης και γλώσσας. Είδαμε επίσης ότι, για να υπάρξει και να λειτουργήσει η γλώσσα, απαραίτητα συστατικά είναι το λεξιλόγιο, η γραμματική και η σύνταξη. Αυτά αποτελούν τρόπον τινά το «ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ» τής γλώσσας. Ωστόσο, το λογισμικό τής γλώσσας και τα στοιχεία που το αποτελούν έχουν ως κύριο λόγο υπάρξεως την εξυπηρέτηση τού ετέρου λογισμικού τού ανθρώπου, τού λογισμικού τού νου. Το λεξιλόγιο τής γλώσσας αντιστοιχεί προς το ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΟ τού νου. Οι ΣΗΜΑΣΙΕΣ των λέξεων σε κάθε γλώσσα δηλώνουν ή εκφράζουν τις έννοιες με τις οποίες σκεπτόμαστε. Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ με τις γραμματικές κατηγορίες (ρήματα, ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα κ.λπ.) δηλώνει τις ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ (ενέργειες, πρόσωπα / πράγματα, χαρακτηρισμοί, χρόνος, χώρος κ.λπ.). Η ΣΥΝΤΑΞΗ ταξινομεί τις νοηματικές συνάψεις τής νόησης: οι συνδυασμοί εννοιών, τα ΝΟΗΜΑΤΑ, δηλώνονται στη γλώσσα από τις ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ∙ οι ΝΟΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ, δηλ. οι συνδυασμοί νοημάτων, δηλώνονται από τις ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ, τις οποίες (στον γραπτό λόγο) αποκαλούμε παραγράφους∙ οι νοηματικές ενότητες που απαρτίζουν αυτοτελές όλον, το ΝΟΗΜΑΤΙΚΟ ΟΛΟΝ, δηλώνονται στην γλώσσα από τον συνδυασμό γλωσσικών ενοτήτων (παραγράφων) που απαρτίζουν το λεγόμενο ΚΕΙΜΕΝΟ (προφορικό ή γραπτό).
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
Η έννοια τής γραμματικής με το περιεχόμενο και το εύρος που τής έδωσε η σύγχρονη γλωσσολογία από τον NOAM CHOMSKY και μετά, με έμφαση στη συντακτική δομή τής γλώσσας και τους συντακτικούς κανόνες λειτουργίας τού λόγου, έχει πλέον διευρυνθεί. Ως αποτέλεσμα, στη σύγχρονη γλωσσολογία με τον όρο γραμματική (grammar) καλύπτεται τόσο η γραμματική όσο και η σύνταξη, αφού τα δύο αυτά, στη γλωσσική πράξη, δεν υφίστανται μεμονωμένα. Τα παραδοσιακά μέρη τού λόγου τής γραμματικής (ρήμα, ουσιαστικό, επίθετο κ.λπ.) έχουν κατ’ εξοχήν συντακτική υπόσταση: το ρήμα είναι ο πυρήνας τής πρότασης, η ονομαστική πτώση είναι η δήλωση τού υποκειμένου τού ρήματος ενώ η αιτιατική τού αντικειμένου τού ρήματος, το επίθετο δεν νοείται παρά μόνο μέσω τής λειτουργίας του ως προσδιορισμού των ουσιαστικών και το επίρρημα ως προσδιορισμός τού ρήματος κ.ο.κ.