ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ» ΣΤΗΝ ΦΛΩΡΙΝΑ!
11 Δεκεμβρίου 2022
Από πού πήρε το όνομά του το… όνομα;
11 Δεκεμβρίου 2022
Τί πληροφορίες περιλαμβάνουν οι τύποι τού ΡΗΜΑΤΟΣ
Η λεξική σημασία που δηλώνει κάθε ρηματικός τύπος τής Ελληνικής συνοδεύεται υποχρεωτικά από συγκεκριμένες γραμματικές πληροφορίες, οι οποίες την εξειδικεύουν. Συνεπώς, κάθε ρηματικός τύπος αποτελεί σύνολο γραμματικών πληροφοριών με επίκεντρο τη λεξική σημασία. Οι πληροφορίες αυτές είναι: πρόσωπο + αριθμός + χρόνος + ποιόν ενεργείας (ή όψη) + τροπικότητα + διάθεση / φωνή.
Έτσι, λ.χ. οι πληροφορίες που περιέχει ο ρηματικός τύπος έδειξες θα μπορούσαν σχηματικά να παρασταθούν ως εξής:
Βλ. ΕΙΚΟΝΟΛΕΞΟ
Ενώ οι γραμματικές πληροφορίες είναι σταθερές και κατανοητές από τους ομιλητές ως προς το τι δηλώνουν (ότι π.χ. το έδειξες είναι ρήμα, ότι αναφέρεται στο παρελθόν, ότι δηλώνει κάτι που δεν επαναλαμβανόταν, ότι αφορά σε ένα πρόσωπο συνομιλητή [εσύ], ότι δηλώνει κάτι βέβαιο που έπραξε κάποιος [εν προκειμένω εσύ]), δεν συμβαίνει το ίδιο και με τα στοιχεία που δηλώνουν αυτές τις πληροφορίες. Αυτά δεν είναι αμέσως αναγνωρίσιμα από τους ομιλητές ούτε συμφωνούν πάντοτε στην περιγραφή τους όλοι οι γλωσσολόγοι αναλυτές∙ τα γλωσσικά στοιχεία που δηλώνουν αυτές τις πληροφορίες (θέμα, επιθήματα, καταλήξεις κ.λπ.) μπορεί να προσδιορίζονται κατά διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τη μέθοδο ανάλυσης. Ακόμη, μπορεί να συμπίπτουν μορφικά, να δηλώνονται δηλ. με το ίδιο στοιχείο, περισσότερες από μία πληροφορίες. Στον τύπο έδειξ-α π.χ. η κατάληξη -α δηλώνει συγχρόνως το α΄ ενικό πρόσωπο, τον παρελθοντικό χρόνο και τον οριστικό τύπο, αποτελώντας έτσι «αμάλγαμα» (συγχώνευση περισσότερων στοιχείων στην ίδια μορφή).
Οπωσδήποτε, μεγάλο –στην Ελληνική ιδίως– πλήθος σχηματιστικών στοιχείων πλαισιώνουν τη λεξική πληροφορία, την οποία δηλώνει το θέμα τού ρήματος, ενώ και το ίδιο το θέμα –ανάλογα με το περιβάλλον– μπορεί να εμφανίζει περισσότερες μορφές (πβ. δείχν-ω: *δείκ-σω / δείξ-ω, παίρν-ω: πάρ-ω, πήρ-α). Προκειμένου για το θέμα των ρημάτων, συνήθως στην ανάλυση τού ελληνικού ρήματος διακρίνονται τρεις διαφορετικές μορφές (αλλόμορφα) τού μορφήματος τού θέματος, αποτελούμενες από τη ρίζα και το ποιόν ενεργείας:
ντύνω: ντυν-, ντυσ-, ντυθ-
κτίζω: κτιζ-, κτισ-, κτιστ-
γράφω: γραφ-, γραψ-, γραφτ-
πλέκω: πλεκ-, πλεξ-, πλεχτ-
θερμαίνω:θερμαιν-,θερμαν-, θερμανθ-
αγαπώ: αγαπ-, αγαπησ-, αγαπηθ-
κινώ: κιν-, κινησ-, κινηθ-
Εκεί όμως όπου υπάρχει τεράστια ποικιλία είναι στο πεδίο των ληκτικών στοιχείων (καταλήξεων):
-ω, -εις, -ει, -ουμε, -ετε, -ουν
-α, -ες, -ε, -αμε, -ατε, -αν …
Είκοσι τρία (23) σύνολα καταλήξεων προστίθενται στα τρία θέματα τού ρήματος, για να σχηματίσουν όλους τους ρηματικούς τύπους.
→ ΠΗΓΗ : Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ «Σύγχρονη σχολική γραμματική για όλους»
(Κεντρο Λεξικολογίας, β΄ έκδοση 2019, σελίδες 487)
