έννοια – σημασία – νόημα: καίριες  γλωσσικές διακρίσεις

Παρατηρώ συχνά —ακόμη και σε πιο έμπειρους περί τα γλωσσικά— να μιλούν ή/και να γράφουν λανθασμένα για «το νόημα τής λέξης…» ή να συγχέουν «έννοια» και «σημασία» σαν να είναι το ίδιο.
Για τους προσεκτικούς ομιλητές δίνω  μερικές πληροφορίες και εξηγήσεις, για να χρησιμοποιούμε σωστά αυτές τις τρεις βασικές διακρίσεις. 

έννοια – σημασία – νόημα 

Έννοια είναι ό,τι συνδέει «ἐν νῷ», μέσα στον νου τού καθενός μας, ένα αντικείμενο τού κόσμου τής πραγματικότητας (real world) με αυτό που γνωρίζουμε γι’ αυτό μέσω των  δεδομένων των αιθήσεων και όποιων άλλων πληροφοριών κατόπιν διεργασίας που συντελείται στο «εργαστήριο τού νου». Άρα η έννοια είναι η εικόνα, η ιδέα που έχουμε στο μυαλό μας για κάθε αντικείμενο,  μέσα στον εσωτερικό κόσμο τού καθενός (inner world). Η έννοια είναι μια ατομική εσωτερική οντότητα, κτήμα τού καθενός, που διαφέρει συχνά από άτομο σε άτομο.

Σημασία είναι επίσης μια εσωτερική οντότητα, κι αυτή στο μυαλό μας, που όμως έχει καθαρώς συμβατικό χαρακτήρα∙ διαμορφώνεται και ορίζεται συμβατικά στη γλώσσα κάθε λαού, για να μπορούν να δηλωθούν στην επικοινωνία οι έννοιες.
Άρα οι σημασίες είναι αποτέλεσμα  τής γλωσσικής κωδικοποίησης και οριοθέτησης των εννοιών για να είναι ανακοινώσιμες και κατανοητές. 
Επειδή όμως και η σημασία είναι επίσης εσωτερική, νοητική, άυλη οντότητα, για να είναι ανακοινώσιμη και προσλήψιμη χρειάζεται μια ηχητική επένδυση, μια υλική  μορφή με φθόγγους. Σημασία και ηχητική μορφή (φθόγγοι) συνθέτουν τη λέξη. Ή αλλιώς, κάθε συγκεκριμένη σημασία (το σημαινόμενον) σε συνδυασμό με μια συγκεκριμένη μορφή (το σημαῖνον) συναποτελούν τη  λέξη (το αποκαλούμενο από τον Saussure «γλωσσικό σημείο»).
Άρα μιλάμε  για σημασία σε σχέση μόνο με τη  λέξη, για σημασία λέξης.
Είναι  καταχρηστική  η αναφορά σε «έννοια λέξης»! Η λέξη είναι εξ ορισμού το  συμβατικό όχημα δήλωσης μιας σημασίας συνδυασμένης με συγκεκριμένη μορφή. Έμμεσα μόνο, μέσω τής σημασίας, μπορεί κανείς καταχρηστικά να συνδέσει την έννοια με τη λέξη. 

Νόημα είναι η σύνδεση ορισμένων εννοιών μέσα στον νου μας ώστε να αποδίδουν μια ολοκληρωμένη κατά το δυνατόν σκέψη, ένα νοητικό περιεχόμενο,  συμβατό με την πραγματικότητα («συνθήκες αληθείας»).
Κατ’επέκταση, για να μπορεί να ανακοινωθεί γλωσσικά ένα νόημα συγκροτείται αντιστοίχως ένα σύνολο σημασιών-λέξεων  που δηλώνουν τις έννοιες.  Η σύνθεση που σε νοητικό επίπεδο λέγεται «νόημα»,  σε γλωσσικό επίπεδο λέγεται «πρόταση».
Μόνο, λοιπόν, η πρόταση, μπορεί να δηλώνει το νόημα, όχι η λέξη. Δεν μπορεί να υπάρξει «νόημα τής λέξης»!