Εξομολογήσεις: Το λεξικό ως διανοητική απόλαυση

Δὲν ὑπάρχει πιὸ ἀπολαυστικὴ καὶ συνάμα πιὸ ἀποκαλυπτικὴ πνευματικὴ διεργασία ἀπὸ τὴν περιπλάνηση μέσα σ’ ἕνα καλὸ λεξικό. Ξεφυλλίζοντας τὶς σελίδες ἑνὸς λεξικοῦ, τὸ βλέμμα σου ἀνεβοκατεβαίνει καὶ περιστρέφεται ἀπὸ τὴ μία λέξη στὴν ἄλλη. Κάθε λῆμμα (ὅ,τι λαμβάνεις δηλαδὴ ἀπὸ κάθε λέξη ὡς βασικὸ τύπο γιὰ νὰ τὴν καταχωρίσεις μέσα στὸ λεξικό) εἶναι καὶ μιὰ περισσότερο ἤ λιγότερο συνειδητὴ διανοητικὴ σύνδεση μὲ τὸν κόσμο μας. Μιὰ ἀναφορὰ σὲ πρόσωπα ἤ πράγματα ποὺ μᾶς περιβάλλουν ἂν τὸ λῆμμα εἶναι ἕνα οὐσιαστικὸ ἢ μιὰ ἀναφορὰ δηλωτικὴ ἐνεργειῶν, πράξεων, καταστάσεων ποὺ κινητοποιοῦν καὶ νοηματοδοτοῦν τὴ ζωὴ μας, ἄν το λῆμμα μας εῖναι ἕνα ρῆμα.

Αὐτὴ ἡ περιπλάνηση στὸ «δάσος τῶν λέξεων», μέσα ἀπὸ τὰ ἑρμηνεύματα μὲ τὶς σημασίες τῶν λέξεων, μέσα ἀπὸ τὶς ὅμοιας ἢ ἀντίθετης σημασίας λέξεις (συνώνυμα – ἀντώνυμα), μέσα ἀπὸ τὴν προέλευση τῶν λέξεων (ἐτυμολογία), μέσα ἀπὸ τοὺς γραμματικοὺς τύπους καὶ τὴ σύνταξη τῆς λέξης, τελικὰ μέσα ἀπὸ τὸ «σύμπαν» τῆς λέξης (γιατὶ ποτὲ μιὰ λέξη δὲν «ζῆ» μόνη της), τί ἄλλο εἶναι στὴν πραγματικότητα παρὰ μιὰ περιπλάνηση στὸν κόσμο τῶν ἐννοιῶν, τῶν ἰδεῶν, τῶν γνώσεων, τῶν πληροφοριῶν, μιὰ περιπλάνηση στὸν πάντα ἀνεξερεύνητο κόσμο τοῦ νοῦ καὶ τῆς συνείδησής μας ;
Σ’ ἕνα λεξικὸ ἀποθησαυρίζεται, συλλέγεται δηλ., αποτυπώνεται και ἀποταμιεύεται ὅλο τὸ λεξιλογικὸ ὑλικὸ μὲ τὸ ὁποῖο σκέπτεται καὶ ἐκφράζεται ἕνας ὁλόκληρος λαὸς, γι’ αὐτό καὶ ἡ εὐθύνη τοῦ λεξικογράφου εἶναι πραγματικὰ τεράστια. Δὲν εἶναι μεγαλοστομία να λεχθεῖ ὅτι σὲ κάθε τέτοιο ἔργο ἀποθηκεύονται καὶ φυλάσσονται «τὰ ἅγια τῶν ἁγίων» ἑνὸς λαοῦ : ὁ κόσμος τῆς γλώσσας του ποὺ ἐκφράζει τὸν κόσμο τῆς σκέψης του. Ἕνας κόσμος ποὺ εἶναι μαζὶ ἡ ιστορία, ὁ πολιτισμός, ἡ ταυτότητα, ἡ ἰδιοπροσωπία, ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη. Εἶχε δίκιο ὁ Κοραῆς ποὺ ἐπανελάμβανε κάτι ποὺ εἶχε καὶ ὁ ἴδιος διαβάσει, ὅτι τὸ πρῶτο βιβλίο κάθε ἔθνους εἶναι τῆς γλώσσας του τὸ λεξικό.
Μετὰ ἀπὸ αὐτὰ καταλαβαίνει κανεὶς ποιὰ εἶναι καὶ ἡ εὐθύνη ἑνὸς λεξικογράφου ποὺ ἀναλαμβάνει νὰ συντάξει τὸ λεξικὸ μιᾶς γλώσσας. Στὴν πραγματικότητα, καλεῖται νὰ παίξει τὸν ρόλο ἀνάπλασης τῆς συλλογικῆς λεξιλογικῆς μνήμης καὶ ἔκφρασης ἑνὸς λαοῦ σὲ συνδυασμό, βεβαίως, μὲ τὶς ἐπιταγὲς τῆς λεξικογραφικῆς ἐπιστήμης. Ὑπ’ αὐτούς τοὺς ὅρους εἶναι φανερὸ, νομίζω, ὅτι ἕνα λεξικὸ ἀντάξιο τοῦ ἔργου ποὺ καλεῖται νὰ ἐπιτελέσει δὲν εἶναι ζήτημα ποσότητας (ἀριθμοῦ λέξεων) ἀλλά ποιότητας, πληρότητας δηλ. καὶ εὐστοχίας στον τρόπο παρουσίασης τῶν λέξεων μὲ τὶς ὁποῖες δηλώνει τὶς ἔννοιες καὶ τὰ νοήματά του ἕνας λαός.