ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ 4

Τα φωνήματα (φωνήεντα – σύμφωνα) τής Ελληνικής
Τα φωνήματα τής Νέας Ελληνικής απαρτίζουν ένα πολύ συμμετρικό και οικονομικό σύστημα από 5 φωνήεντα και 20 σύμφωνα:

I. Τα ΦΩΝΗΕΝΤΑ – Ταξινόμηση και κατηγορίες φωνηέντων
Τα πέντε φωνήεντα ταξινομούνται κατά τόπο αρθρώσεως (πού, με ποια θέση τής γλώσσας αρθρώνονται μέσα στη στοματική κοιλότητα). Με αυτό το κριτήριο τα φωνήεντα διακρίνονται σε ΚΕΝΤΡΙΚΟ (το / a / ), σε ΠΡΟΣΘΙΑ (τα / e / και / i / ) και ΣΕ ΟΠΙΣΘΙΑ / ΠΙΣΩ ΦΩΝΗΕΝΤΑ (τα / ο / και / u / ).
Με κριτήριο τον τρόπο αρθρώσεως (το άνοιγμα τού στόματος) τα φωνήεντα διακρίνονται σε ΑΝΟΙΚΤΟ (το / a / ), σε ΜΕΣΑ (τα / e / και / o / ) και σε ΚΛΕΙΣΤΑ (τα / i / και / u / ). Με βάση το κριτήριο αυτό, τα φωνήεντα δίδονται με το σχήμα τού (φωνηεντικού) τριγώνου, το οποίο αντιστοιχεί στον βαθμό ανοίγματος τού στόματος.
Με το ίδιο κριτήριο χρησιμοποιούνται, λιγότερο, και διακρίσεις όπως: α) ΣΤΡΟΓΓΥΛΑ (τα / ο / και / u / ) και ΜΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΑ (τα / i / και / e / ) ανάλογα με το σχήμα των χειλιών κατά την άρθρωση, β) ΥΨΗΛΑ (τα / i / και / u / ) και ΧΑΜΗΛΑ (τα / e /, / o / και / a /), ανάλογα με το αν η γλώσσα είναι ψηλότερα ή χαμηλότερα από τη θέση ανάπαυσης (τη θέση τής γλώσσας, όταν δεν μιλάμε), καθώς και γ) ΟΥΡΑΝΙΚΑ / «ΜΑΛΑΚΑ» (τα / i / και / e / ) και ΥΠΕΡΩΙΚΑ / «ΣΚΛΗΡΑ» (τα / a /, / ο / και / u / ) ανάλογα με την αντίστοιχη προφορά (ουρανική ή υπερωική) των συμφώνων (κ, γ, χ, γκ / γγ, λ, μ, ν) που επηρεάζονται από αυτά τα φωνήεντα.

→ ΠΙΝΑΚΑΣ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ στο ΕΙΚΟΝΟΛΕΞΟ

II. Τα ΣΥΜΦΩΝΑ – Ταξινόμηση και κατηγορίες συμφώνων
Τα είκοσι σύμφωνα τής Νέας Ελληνικής ταξινομούνται στον παρακάτω πίνακα κατά τρόπο αρθρώσεως, ανάλογα με το αν σχηματίζεται φραγμός (κλείσιμο) τής στοματικής κοιλότητας που εμποδίζει την έξοδο τού αέρα (ο οποίος παράγει τη φωνή) ή δεν υπάρχει φραγμός (οπότε υπάρχει άνοιγμα που επιτρέπει τη διάρκεια), ως εξής:
Με βάση το κριτήριο αυτό, τα σύμφωνα διακρίνονται σε ΚΛΕΙΣΤΑ / ΣΤΙΓΜΙΑΙΑ (τα π, τ, κ, τσ – μπ, ντ, γκ / γγ, τζ) και ΔΙΑΡΚΗ / ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΑ (τα φ, θ, χ – β, δ, γ – λ, ρ – μ, ν – σ, ζ), τα οποία λέγονται και τριβόμενα, διότι κατά την εκφορά τους δημιουργούν αίσθηση τριβής. Επίσης, πάλι κατά τρόπο αρθρώσεως, διακρίνονται σε ΗΧΗΡΑ (τα μπ, ντ, γκ / γγ, τζ – β, δ, γ – λ, ρ – μ, ν – ζ) και ΑΗΧΑ (τα π, τ, κ – φ, θ, χ – σ, τσ), ανάλογα με το αν κατά την έξοδο τού αέρα οι φωνητικές χορδές τίθενται σε παλμική κίνηση (ηχηρά) ή δεν πάλλονται (άηχα).
Με κριτήριο τον τόπο αρθρώσεως, δηλ. από τα σχήματα που διαμορφώνονται με τους συνδυασμούς γλώσσας και λοιπών φωνητηρίων οργάνων και τη θέση τής άρθρωσης (χείλη, δόντια, ουρανίσκο, υπερώα), τα σύμφωνα διακρίνονται σε ΧΕΙΛΙΚΑ (τα π, β, φ, μ και μπ), ΟΔΟΝΤΙΚΑ (τα τ, δ, θ, ν και ντ), ΟΥΡΑΝΙΚΟΫΠΕΡΩΙΚΑ (τα κ, γ, χ, γκ / γγ), ΣΥΡΙΣΤΙΚΑ (τα σ / ς, ζ, τσ, τζ), ΕΡΡΙΝΑ (τα μ και ν), ΥΓΡΑ (τα λ και ρ· το λ είναι ΠΛΕΥΡΙΚΟ, το δε ρ ΠΑΛΛΟΜΕΝΟ).

→ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΦΩΝΩΝ στο ΕΙΚΟΝΟΛΕΞΟ

→ ΠΗΓΗ : Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ «Σύγχρονη σχολική γραμματική για όλους» (Κεντρο Λεξικολογίας, β΄ έκδοση 2019, σελίδες 487)