Αδαμάντιου Κοραή : Η «μέση οδός» στη γλώσσα

Ο αγώνας τού Αδαμάντιου Κοραή (1748 -1833) για την καθιέρωση τής Κοινής, τής απλούστερης προφορικής γλώσσας,ως επίσημης γλώσσας και για τον γραπτό λόγο υπήρξε καθοριστικός για την τελική έκβαση τού γλωσσικού ζητήματος. Αυτό που ξεκίνησε να συζητείται σποραδικά δύο σχεδόν αιώνες πριν, με τον Κοραή παίρνει τις διαστάσεις ενός καίριου πνευματικού, παιδευτικού, κοινωνικού και, εν τέλει, εθνικού ζητήματος, το οποίο τίθεται πλέον επισήμως από την πιο έγκυρη γραφίδα των αρχών τού 19ου αιώνα, από τον αρχηγέτη τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο οποίος -κατά τον Κ.Θ. Δημαρά που δανείζεται μια φράση τού Π. Αργυρόπουλου- εξέδιδε «παραινέσεις ως διαταγάς σχεδόν ακουομένας εις τόπους κατά τριακοσίας λεύγας απέχοντας».
Ο Κοραής τάσσεται υπέρ τής καθιερώσεως τής απλούστερης προφορικής γλώσσας, υπέρ τής Κοινής, απορρίπτοντας τα άκρα, δηλ. τόσο την ακαλλιέργητη λαϊκή (τη «χυδαία») και την ιδιωματική (τη «γλωσσηματική») όσο και την αρχαΐζουσαλογιοτατίστικη μορφή γλώσσας (την «Ελληνική»). Έτσι έγινε ο θεωρητικός και πρακτικός υποστηρικτής τής λεγόμενης «μέσης οδού» στο γλωσσικό: «και όταν πιάση τον κάλαμον, δεν γράφει ούτε διά τους σοφούς, ούτε διά τους απαίδευτους τού έθνους, αλλά δι’ όλον αυτού το έθνος. Διά να φύγη τα δύο ταύτα, μηδέ να μακρύνει από τα γραφόμενα μήτε τους πρώτους διά την αηδίαν, μήτε τους δευτέρους διά το δυσνόητον, ή και το ακατανόητον, πρέπει να μεταχειρισθή την γλώσσαν των Κλασσικών […] Εις ημάς, μη έχοντας ακόμη Κλασσικούς, αν θέλωμεν να ταχύνωμεν την γένεσιν αυτών, πάλιν την μέσηνοδόν τής γλώσσης πρέπει να πατήσωμεν, διά να μεταδώσωμεν εις τους απαιδεύτους, αν έχωμέν τι καλόν, και να δώσωμεν εις τους σοφούς αφορμήν να μεταδώσωσικαλήτερα. Αλλά την μέσηνοδόν εκείνος μόνος είναι καλός να πατήση, όστις εξέτασεν ακριβώς την κατάστασιν τής γλώσσης. Ας αρχίσωμεν, λοιπόν, από την έρευναν αυτής».

(Από την «Εισαγωγή» (σελ. 27-28) τού Γ. Μπαμπινιώτη στο συλλογικό έργο «Το γλωσσικό ζήτημα. Σύγχρονες προσεγγίσεις» [Εκδ. Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων : Αθήνα 2011, 619 σελ.] με την επιστημονική επιμέλεια τού Γ. Μπαμπινιώτη)