Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (Νέες Εποχές, σ. 2-3)

31 Μαΐου 1998 

     Ενα Λεξικό, το Λεξικό μου της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, έγινε αφορμή να ταραχθούν τα λιμνάζοντα ύδατα της κοινωνικής υποκρισίας μας και να έλθουν στην επιφάνεια ενδιαφέρουσες αντιδράσεις και επικίνδυνες μορφές συμπεριφοράς. Οπαδοί συγκεκριμένων ομάδων ενοχλήθηκαν και προσβλήθηκαν όταν είδαν γραμμένη τη λέξη που χρόνια ακούνε να τους φωνάζουν μέσα και έξω από τα γήπεδα χιλιάδες οπαδοί αντιπάλων ομάδων. Τους ενόχλησε η γραμμένη, δηλαδή η λεξικογραφικά καταγεγραμμένη, λέξη.

     Τους ενόχλησε τόσο που δεν προχώρησαν να διαβάσουν ­ και να καταλάβουν ­ ότι ο λεξικογράφος, εν προκειμένω ο γράφων, καταγράφει μεν τη σημασία της λέξης «Βούλγαρος», όπως χρησιμοποιείται στη συνθηματολογία των γηπέδων, αλλά την χαρακτηρίζει ως «υβριστική». Πληροφορεί δηλαδή τον αναγνώστη ότι αποτελεί βριξιά, υβριστικό χαρακτηρισμό, αποδοκιμάζοντας έτσι ως λεξικογράφος, που πρέπει να ενημερώνει και να προειδοποιεί, τη χρήση της λέξης με αυτή τη σημασία. Δύο γεγονότα, ένα λεξικογραφικό και ένα ανθρώπινο, έκαναν τον λεξικογράφο να υποσχεθεί μια διαφορετική λεξικογραφική προσέγγιση του θέματος.

     Το γεγονός ότι είχαν διαφύγει την προσοχή του λεξικογράφου και δεν είχαν περιληφθεί ορισμένες άλλες «αντίπαλες», υβριστικής επίσης σημασίας, λέξεις. Το γεγονός ότι εκφράστηκε μια ιδιαίτερη ανθρώπινη ευαισθησία από τους οπαδούς ομάδων που αισθάνθηκαν ότι θίγονται από τη γραπτή αναφορά της λέξης. Ετσι αποφάσισα στην (επικείμενη) δεύτερη έκδοση του Λεξικού μου να πραγματευτώ όλες μαζί τις συναφείς αυτές λέξεις, στηλιτεύοντας ό,τι ονομάζω «λεκτική ρύπανση» των αθλητικών χώρων και του αθλητισμού. Επομένως αποτελεί παρανόηση ότι «θα φύγει» η λέξη! Θα μετακινηθεί στο Λεξικό η δεύτερη (υβριστική) σημασία της για να συνεξετασθεί μαζί με όλες τις άλλες συναφείς (υβριστικές) σημασίες που ακούγονται στη γλώσσα των γηπέδων από χιλιάδες Ελλήνων.

     Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας έγινε ευρύτερα δεκτό με τόσο ευμενή σχόλια και είχε τέτοια πρωτοφανή απήχηση που εξέπληξε ευχάριστα και τον γράφοντα και όσους ανθρώπους πιστεύουν ακόμη ότι αξίζει να αφιερώνει κανείς τον μόχθο και τον χρόνο που απαιτούν, από τη φύση τους, τέτοια επιστημονικά έργα. Αυτό σημαίνει ότι ο κόσμος μπορεί διαισθητικά, χωρίς ειδικές λεξικογραφικές γνώσεις, να εκτιμήσει ένα έργο που γράφεται για να βοηθήσει τον χρήστη. Και αυτό με τη σειρά του μας φέρνει στη μεθοδολογία της σύγχρονης λεξικογραφίας.

     Σ’ αυτήν ισχύει η (αυτονόητη άλλωστε για τους γλωσσολόγους) αρχή: ό,τι αποτελεί ζωντανή χρήση της κοινής γλώσσας καταχωρίζεται στο λεξικό. Λεξικογραφείται με περιγραφή της σημασίας του και με χαρακτηρισμό της χρήσης του (καθημερινό, λόγιο, οικείο, ειρωνικό, υβριστικό κλπ.). Ετσι στα μεγάλα σύγχρονα λεξικά των ξένων γλωσσών (Webster, Random House, Larousse, Robert, Duden, Wahrig κ.ά.) θα βρει ο αναγνώστης όλες ανεξαιρέτως τις λέξεις της κοινής γλώσσας και όλες ανεξαιρέτως τις σημασίες και χρήσεις τους. Αυτό ακολούθησα και στο δικό μου Λεξικό και μ’ αυτή την αρχή (και πολλές άλλες επιμέρους μεθοδολογικές αρχές) δουλέψαμε με τους συνεργάτες μου.

     Μ’ αυτό το σκεπτικό υπάρχουν στο λεξικό όχι μόνο οι καθημερινές λέξεις αλλά και οι αρχαιοπρεπείς και οι λόγιας προέλευσης κι ένα τεράστιο πλήθος νεολογισμών από τον χώρο της επιστήμης, της τεχνολογίας, της διοίκησης και των μέσων ευρείας ενημέρωσης, αλλά και λέξεις που χρησιμοποιούν οι νέοι και πλήθος ξενισμών που έχουν εισέλθει στη γλώσσα μας κ.λπ. Με το ίδιο σκεπτικό καταγράφηκε (δεν πλάστηκε!) και ο γνωστός χαρακτηρισμός που εκτοξεύεται υβριστικά εναντίον των οπαδών και παικτών του ΠΑΟΚ και άλλων βορειοελλαδικών, κυρίως θεσσαλονικιώτικων, ομάδων.

     Ας σημειωθεί εδώ και κάτι αυτονόητο για τους ειδικούς: κάθε λέξη ή σημασία περνάει στη λεξικογραφική καταγραφή της όσο είναι ζωντανή στη χρήση. Οταν η χρήση την αποβάλει, ένα λεξικό που σέβεται τον εαυτό του θα την αποβάλει κι αυτό. Επίσης ένα λεξικό δεν καταξιώνει από μόνο του μια σημασία· την καταξιώνει ή την απαξιώνει η ίδια η χρήση· οι άνθρωποι που μιλούν τη γλώσσα. Αυτά ως απάντηση σε πρόχειρες εκτιμήσεις και εύκολα επιχειρήματα ότι από τη στιγμή που μπαίνει για λέξη/σημασία στο λεξικό καταξιώνεται και ως χρήση.

     Αλλά ας έλθουμε στο μείζον θέμα που δεν είναι πια το Λεξικό μου καθ’ εαυτό, για το οποίο θα ήμουν έτοιμος και πρόθυμος να δεχθώ κάθε τεκμηριωμένη κριτική, αφού όποιος δουλεύει σε τέτοια έργα έχει συναίσθηση των προβλημάτων που γεννώνται και πιθανών ελλείψεων, παραλείψεων, αστοχημάτων, παροραμάτων κ.λπ. Το μείζον θέμα που γεννήθηκε με την «προσωρινή διαταγή» του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης (κατόπιν των ασφαλιστικών μέτρων που κατέθεσε ένας δημοτικός σύμβουλος της πλειονοψηφίας του Δήμου Θεσσαλονίκης) είναι η προσωρινή απαγόρευση της κυκλοφορίας του Λεξικού.

     Με αυτή την εξέλιξη μπαίνουμε σε άλλη τροχιά, στην τροχιά της λογοκρισίας. Οποιοδήποτε άτομο ή ομάδα ατόμων δυσανασχετεί με ορισμένη λέξη της γλώσσας θα προσφεύγει σε ασφαλιστικά μέτρα κατά του λεξικογράφου με αίτημα την απαγόρευση της κυκλοφορίας του λεξικού του! Την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές επαληθεύεται ο φόβος αυτός που θα μπορούσε υπό άλλες συνθήκες να θεωρηθεί και υπερβολικός: προσέφυγε για απαγόρευση της κυκλοφορίας του Λεξικού ο πρόεδρος ενός Συλλόγου Ποντίων της Θεσσαλονίκης για το λήμμα Πόντιος που έχει στο Λεξικό και τη σημασία με την οποία το χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή ομιλία μας, του ατόμου που λέει ή πράττει ανόητα πράγματα· δηλαδή ό,τι το πανάρχαιο Αβδηρίτης, που έδωσε στην Ελληνική το αβδηριτισμός.

     Καταλαβαίνουμε όλοι πού μπορεί να οδηγήσει αυτή η τραγελαφική κατάσταση: να φύγουν από το Λεξικό το Αμερικανάκι (τον έπιασε Αμερικανάκι), το λεσβία (από το Λέσβος), το Γύφτος, το Φιλιππινέζα, κ.ο.κ. Γιατί όχι και λέξεις όπως χοντρός, κουφός, στραβός, τρανσέξουαλ κ.λπ.;

     Πρέπει, νομίζω, να υπάρξει από όλον τον πνευματικό, τον επιστημονικό και, γενικότερα, από όλον τον σκεπτόμενο, δημοκρατικό κόσμο της χώρας μας γενικευμένη αντίσταση σ’ αυτή την απαράδεκτη λογοκρισία που πάει να επιβληθεί και να φιμώσει τον επιστημονικό λόγο. Δεν πρόκειται για το πρόσωπο του Γ. Μπαμπινιώτη, αλλά για την προστασία του έργου κάθε επιστήμονα συγγραφέα, για την ελευθερία της έκφρασης και για την αποτροπή ενός νεοεμφανιζόμενου σκοταδισμού.