«ΛΕΞΙΚΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ»

Επώνυμα: Ιστορία, μορφολογία και καταγωγή
ΤΟ ΕΠΩΝΥΜΟ ή οικογενειακό όνομα εμφανίζεται ήδη από την αρχαιότητα, αλλά χωρίς ιδιαίτερη συστηματικότητα, επειδή η χρήση τού προσωπικού (μικρού) ονόματος ήταν κατά κανόνα αρκετή για τον προσδιορισμό τής ταυτότητας ενός προσώπου.

Σε αυτό το πρώιμο στάδιο παρατηρείται σποραδικά η χρήση οικογενειακών ονομάτων σχη-ματισμένων από το γένος ή από το πατρώνυμο κάποιου, π.χ. αρχαία (Πηλείδης) Ἀχιλλεύς, (Ἀτρείδης) Ἀγαμέμνων – Σωκράτης ὁ Σωφρονίσκου, Περικλῆς ὁ Ξανθίππου κ.ά. Εντούτοις, σταδιακά γίνεται αντιληπτό ότι η χρήση τού γένους ή του πατρωνύμου δεν επαρκεί ως διακριτικό γνώρισμα και προστίθεται ενίοτε ο τόπος καταγωγής (δήμος, πόλη κ.ά.), για να αποτραπεί τυχόν σύγχυση, π.χ. Θουκυδίδης Ὀλόρου Ἁλιμούσιος, Δημοσθένης Δημοσθένους Παιανιεύς, Ἑκαταῖος ὁ Μιλήσιος, Διόδωρος ὁ Σικελιώτης, Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος, Διονύσιος ὁ Θρᾷξ κ.ά.

Συστηματικότερη δήλωση τού ονόματος παρατηρούμε στους Ρωμαίους, οι οποίοι εφαρμόζουν τριμερή ονοματοθεσία: προωνύμιο ή προσωπικό όνομα (praenomen) – όνομα γένους ή απλώς όνομα (nomen) – επώνυμο ή προσωνύμιο (cognomen). Παραδείγματα: Marcus Tullius Cicero (Κικέρων), Gaius Julius Caesar (Ιούλιος Καίσαρ), Lucius Aemilius Paulus (Αιμίλιος Παύλος) κ.ά. Σημαντικότερο από τα τρία ήταν το όνομα (nomen), διότι δήλωνε την οικογενειακή γραμμή ή τη φυλή κάποιου, ενώ το επώνυμο (cognomen) αρχικά προερχόταν από χαρακτηριστικό, ιδιότητα, επάγγελμα ή παρωνύμιο τού ονομαζομένου.

Σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες, η χρήση επωνύμου στην Ελληνική απαντά όλο και συχνότερα από τον 5ο ή 6ο αιώνα μ.Χ. και συνήθως προέρχεται από πατρώνυμο, γένος ή παρωνύμιο (το οποίο αναφέρεται σε επάγγελμα, χαρακτηριστικό ή ιδιότητα). Τα επώνυμα αυτά τίθενται αρχικώς σε γενική (π.χ. Νικολάου, Δημητρίου) –πράγμα που συμβαίνει ακόμη σε πολύ μεγάλη έκταση στην Κύπρο (π.χ. Γεώργιος Γεωργίου, Φωκίων Φωκίωνος)– ή σε ονομαστική πτώση (π.χ. Λογοθέτης, Δούκας, Φωκάς) και προς το τέλος τής Τουρκοκρατίας θεωρούνται πλέον απαραίτητα.

Στη Νέα Ελληνική τα ληκτικά τέρματα των επωνύμων συχνά φανερώνουν την καταγωγή κάποιου ή τον τόπο προελεύσεως ενός από τους προγόνους του. Μερικά απηχούν σχηματισμούς που είναι γνωστοί από την αρχαιότητα, ενώ άλλα είναι νεότερα ή δάνεια από ξένες γλώσσες.